Bebeklerde/Çocuklarda Kalp Hastalıkları Nelerdir?

Çocuk kalp hastalıkları, erişkin kalp hastalıklarından büyük oranda farlılıklar göstermektedir. Netice olarak bebek kalbi büyüyen, gelişen bir organizmanın en önemli işlev gören organlarından biridir.

Çocuklarda, erişkinlerden farklı olarak daha sıklıkla doğuştan kalp hastalıkları görülmektedir. Dolayısıyla çocuklarda kalp hastalıkları denilince daha çok doğuştan kalp hastalıkları akla gelmektedir. Bununla birlikte çocuklarda ritim bozuklukları ve edinsel yani sonradan kazanılan kalp hastalıkları da azımsanmayacak orandadır.

Günümüzde geçmiş yıllara oranla özellikle doğum sonrası acil girişim ve/veya ameliyat gerektiren hastalıkların daha erken tanı alması ve çocuklarda spor öncesi kalp değerlendirmesinin öneminin vurgulanması neticesinde çocuk kalp hastalıkları konusundaki hassasiyet ve ilgi artmıştır.

Çocukluk çağı kalp hastalıkları temel olarak üç ana gruba ayrılmaktadır. Bunlar konjenital yani doğuştan kalp hastalıkları, edinsel sonradan kazanılan kalp hastalıkları ve kalp ritim ileti bozukluklarıdır.

1-Konjenital (Doğuştan Veya Doğumsal) Kalp Hastalıkları

Konjenital dediğimiz doğuştan veya doğumsal kalp hastalıkları, bebek anne karnında iken kalbin gelişimi sırasında meydana gelen yapısal bozukluklar sonucu ortaya çıkmaktadır.

Doğumsal kalp hastalıkları yaklaşık olarak yenidoğan her 100 bebeğin birinde görülmektedir. Bu oran aynı zamanda şu anlama gelmektedir; doğuştan gelen en sık organ ve sistem anomalisi kalp hastalıklarıdır. Türkiye’de yılda yaklaşık 12 bin bebek doğuştan kalp hastalığı ile dünyaya gelmektedir

Doğuştan kalp hastalıklarının 4’te biri ilk bir yıl içerisinde cerrahi operasyon veya kateter anjiografi ile müdahale etmeyi gerektirmektedir. Günümüzde doğumsal kalp hastalıklı bebeklerin büyük çoğunluğu erken tanı ve tedavideki gelişmeler sonucu tamamen sağlıklı daha uzun yıllar yaşayabilmektedir.

Doğuştan kalp hastalıkları farklı derece ağırlıkta ve ciddiyette karşımıza çıkmaktadır. Küçük bir kalp deliği veya hafif bir kapak darlığından farklı birtakım hastalıkların bir arada olduğu, kalbin bir odacığının gelişmediği doğum sonrası acil girişim ve/veya ameliyat gerektiren kalp hastalıklarına kadar uzanmaktadır.

Doğuştan kalp hastalıkları içinde en sık, halk arasında ‘kalpte delik’ olarak bilinen kalp odacıkları (karıncıklar, kulakçıklar) arasındaki duvarlarda olan defektler, açıklıklar görülmektedir.

Doğumsal Kalp Hastalıkları – Kalp Delikleri

Normal bir kalp dört odacıktan oluşmaktadır. Kalbin altında iki karıncık (ventrikül) ve üstünde iki kulakçık (atriyum) vardır. Karıncıklar arasında delik olduğu duruma VSD (ventriküler septal defekt), kulakçıklar arasında delik olduğu duruma ASD (atriyal septal defekt) ve her iki karıncık ve kulakçık arasında, kalbin ortasının delik olduğu duruma AVSD (atriyo ventriküler septal defekt, endokardiyal yastık defekti) denilmektedir.

Kalpten çıkan akciğer atardamarı (pulmoner arter) ve şah damarı (aort) arasında anne karnında iken normalde olan köprü damarının doğum sonrası devam etmesi durumuna PDA (patent duktus arteriyozus) denilmektedir.

Bu tip kalp deliklerinde veya açıklıklarında kalp odacıkları ve kalpten çıkan damarlar arasında oksijenden zengin temiz kan ile oksijen oranı düşük kirli kan karışmaktadır.

Sonuç olarak bu tip hastalıklarda deliğin boyutunun küçük olduğu durumlarda bebeklerde hiçbir belirti olmazken deliğin boyutunun büyük olduğu durumlarda bebeklerde zaman zaman morluk olsa da daha çok kalp yetmezliği belirtileri olan sık nefes alıp-verme, emerken çabuk yorulma, yetersiz kilo alımı, aşırı terleme, sık sık solunum yolu enfeksiyonu geçirme gibi belirti ve bulgular görülmektedir.

Kalp Kapak ve Damar Darlıkları

En sık kalp kapak darlığı pulmoner stenoz (PS)’dur.  Pulmoner Stenoz, kalbin sağ karıncığından (ventrikülden) çıkan akciğer atardamarının (pulmoner arter) kapağındaki yapısal bozukluk sonucu ortaya çıkan darlıktır.

Diğer bir kalp kapak darlığı ise Aort Stenozu (AS)’dur. Aort Stenozu, kalbin sol karıncığından (ventrikülden) çıkan şah damarının (aort) kapağındaki yapısal bozukluk sonucu ortaya çıkan darlıktır. Aort stenozuna sıklıkla aort kapağının iki yapraklı olduğu -normal aort kapağı üç yapraklıdır- biküspit aort kapağı (BAV) eşlik etmektedir.

Kalpten çıkan vücuda kan götüren şah damarında (aort damarında) olan darlığa ise Aort Koarktasyonu denilmektedir.

Kalp kapak veya damar darlığında kalp daha kuvvetli kasıldığı için zamanla kalp kasında kalınlaşma ve kalpte büyüme ortaya çıkmaktadır. Kritik, önemli darlıklarda doğumdan kısa süre sonra acil cerrahi operasyon veya acil kalp anjiosu (kateter anjiografi balon valvüloplasti) gerekmektedir.

Siyanotik (Morluğa Neden Olan) Doğumsal Kalp Hastalıkları

Morluğu neden olan (siyanotik) en sık doğumsal kalp hastalığı Fallot Tetralojisi (TOF) dir. Fallot Tetralojisi’nde dört adet doğuştan kalp hastalığı bir aradadır. Bunlar kalbin karıcıkları (ventrikül) arasındaki duvarda delik (VSD), kalbin sağ karıncığı (ventrikül) ile akciğer atardamarı (pulmoner arter) arasında darlık, şah damarının (aort) çıkış bölgesinin sağa kayması (ata binen aort) ve kalbin sağ ventrikül duvarlarının kalınlaşmasıdır.

Siyanotik doğumsal kalp hastalıkları içinde sık görülen bir diğer hastalık ise Büyük Arterlerin Transpozisyonu (TGA)’dur. Büyük Arterlerin Transpozisyonu’nda normal kalpten farklı olarak kalbin ventriküllerinden çıkan büyük atardamarlar yer değiştirerek ters ventrikülden çıkmaktadır.

Total anormal pulmoner venöz dönüş anomalisi (TAPVD)’nde kalbe akciğerlerden temiz kan getiren 4 adet toplardamarın (pulmoner ven) normalde getirmesi gereken kalbin sol kulakçığı yerine farklı seviyelerde kalbin sağ kulakçığına getirmesi durumu söz konusudur.

Çift çıkışlı sağ ventrikül (DORV), triküspit atrezisi, pulmoner atrezi, hipoplastik sol kalp sendromu (HLHS) siyanotik kalp hastalıklarına örnektir.

Yukarıda örnek olarak sayılan konjenital kalp hastalıkları dışında birçok tek başına veya birlikte olan doğumsal kalp hastalığı mevcuttur.

2-Edinsel (Sonradan Kazanılan) Kalp Hastalıkları

Çocuklarda en sık görülen edinsel yani sonradan kazanılan kalp hastalıkları Akut Romatizmal Ateş (ARA) ve Kawasaki hastalığıdır.

Akut Romatizmal Ateş’e bağlı romatizmal kalp hastalığı, halk arasında ‘beta mikrobu’ olarak bilinen streptokok bakterilerinin neden olduğu daha sıklıkla boğaz enfeksiyonu sonrası görülmektedir. Akut romatizmal ateş (ARA) en sık 5-15 yaş arası çocukları etkilemektedir. Akut romatizmal ateşte eklemler, kalp, beyin, cilt ve cilt altı doku etkilenmekte olup kalpteki etkileri kalıcı olabilmektedir. Akut romatizmal ateş kalpte en sık kapakları etkileyerek kalp kapaklarında yetersizlik ve darlık yapabilmektedir.

Akut romatizmal ateş kalpte kapaklar dışında kalp zarını etkileyerek kalp zarında sıvı toplanmasına (perikardit, perikardiyal efüzyon) ve kalp kasını etkileyerek miyokardite (kalp kası iltihabı) neden olabilmektedir.

Çocukluk döneminde sık görülen bir diğer edinsel kalp hastalığı ise Kawasaki hastalığı (Kawasaki sendromu) veya mukokutanöz lenf nodu sendromudur. Kawasaki hastalığının kesin sebebi bilinmemektedir. Muhtemelen vücudun bağışıklık sistemini tetikleyen daha çok viral enfeksiyonlar sonrası ortaya çıktığı düşünülmektedir.

Kawasaki hastalığı çocukluk çağında en sık 1-2 yaşlarında görülmekle birlikte 17 yaşına kadar her yaş grubunda görülebilmektedir.

Kawasaki hastalığı kalbi besleyen damarlar olan koroner arterleri etkileyerek genişleme, dilatasyon ve anevrizma yapabilmekte nadir de olsa kalıcı etkiler bırakabilmektedir. 5 günden uzun süren ateş, vucütta kızarıklık, döküntü, dudaklarda kırmızılık ve çatlaklar, çilek dili, gözlerde kızarıklık ve boyun lenf bezi şişliği olması durumunda Kawasaki hastalığı akla gelmelidir.

Kalp kası iltihabı olan miyokardit, kalp zarı iltihabı olan ve kalp zarında sıvı toplanması yapabilen perikardit, doğumsal kalp hastalığı olan çocuklarda daha sık görülen enfektif endokardit, kalp hası hastalıkları (kardiyomiyopatiler) olan hipertrofik kardiyomiyopati ve dilate kardiyomiyopati diğer edinsel kalp hastalıkları olarak sayılabilir.

3-Çocuklarda Kalp Ritim Bozuklukları

Normal bir kalp, gün içerisinde yaşa göre değişmekle birlikte belli bir hız aralığında ve düzenli, ritmik bir şekilde atmaktadır. Kalp hızında olan anormal değişikliklere (normalden çok hızlı atması ‘taşikardi’ veya normalden çok yavaş atması ‘bradikardi’) ve/veya kalp atımlarında düzensizliğin, fazladan erken atımların olması (ekstrasistol) kalp ritim bozuklukları olarak tanımlanmaktadır. Kalp ritim bozukluklarına yaygın olarak ‘aritmi’ denmektedir.

Normal kalp hızı yaş ile değişir. Yaş küçüldükçe kalp hızı artarken yaş büyüdükçe kalp hızı azalır.

Çocuklarda İstirahattaki Kalp Hızının Normal Değerleri

YaşOrtalama (Aralık)/Dakika
0-1 ay     149   (90-182)
1-3 ay     149   (120-179)
3-6 ay     141   (105-185)
6-12 ay     131   (108-169)
1-3 yaş     119   (89-152)
3-5 yaş     109   (73-137)
5-8 yaş     100   (65-133)
8-12 yaş      91     (62-130)
12-16 yaş      80     (60-120)

Kalp ritim bozuklukları kalbin elektriksel ileti sistemindeki bozukluklardan kaynaklanmaktadır. Aritmiler doğumsal kalp hastalıklarında görülebileceği gibi yapısal olarak tamamen normal bir kalpte de görülebilir.

Çocuklarda Ritim Bozukluklarının Belirtileri

Kalp ritim bozuklukları çocuklarda göğüs ağrısı, nefes alamama hissi, çarpıntı, çabuk yorulma, fenalaşma hissi, gözlerde kararma, baş dönmesi, bayılma (özellikle spor sırasında olan bayılma/senkop) ve nöbet (epilepsi) ataklarına yol açabilir. Bazen çocukta hiçbir şikayete yol açmadan ani ölüme de neden olabilirler.

Çocuklarda Ritim Bozukluğu Çeşitleri

Kalp hızının normalden çok hızlı olması (taşikardi), kalp hızının normalden çok yavaş olması (bradikardi), erken atımlar (ekstrasistol), kalpte duraklama, blok (3. derece AV blok gibi), supraventriküler taşikardiler (SVT gibi), Wolf-Parkinson-White sendromu (WPW), ventriküler taşikardiler (VT), uzun QT sendromu (LQTS), Brugada sendromu, katekolaminerjik polimorfik ventriküler taşikardi (CPVT) çocuklarda ritim bozukluklarına örnek olarak verilebilir.